ZAZALARDA DİNİ HAYAT

Zazalar Sünni ve alevi inançlıdırlar. Alevi Zazaların büyük bir kısmı ise, Aleviliği Hz. Ali ve Ehli Beyt Sevgisi olarak algılarlar. Ancak içlerinde Ali  ve Ehli hak inançlı olanlar da vardır. Biz Alevi inançlı Zazaların halk inançları üzerinde yaptığımız tesbitleri arzedeceğiz. Sünni inançlı Zazaların büyük çoğunluğu şafidirler. Hanefi inançlı Zaza kesim de vardır.

Sünni Zazalar arasında Kadiri ve Nakşibendi tarikatları yaygındır. Şeyh Sait Nakşibendî iken, Seyit Rıza Alevi inançlı Zazadır. Zaza Aleviliğin merkezi Tunceli'dir. Tunceli aleviliğini (gösterdiği alevilik içi bölümlerle birlikte) Anadolu’nun diğer kesimlerindeki Alevilikten ve Zaza Aleviliğini de Anadolu'nun Tahtacılar türünden alevi kesimlerinden ayrı düşünmek Anadolu Türk Aleviliğinin nahiyetiniri,  temel nitelikleri itibariyle mümkün değildir. Aricak Arap (Nüseyri) ve Fars Aleviliği bakımından aynı teşhisi koyamıyoruz.

Zaza Aleviliğini de içerisine alan, Türk Aleviliğindeki farklılık ilintisi üzerinde duranlar, Müslümanlık evveli inanç sistemindeki, Gök, Güneş, Ay, Dağ, su, Ateş v.b. kültlerden hareket etmekte ve Şamanizm/Gök tanrısı İnancı üzerinde durmaktadırlar. Alevi inançlı araştırmacılardan Prof. Dr. ·M. Fuat Bozkurt bunlardan birisidir. (Aleviliğin Toplumsal Boyutları, Ankara, 1990). Tunceli'deki bir Alevi Zaza araştırmacı olan Rahmetli Sezai Öztürk "Tunceli Aleviliğinin doğuş yerinin· Horasan-Türkistan olduğunu, Ahmet Yesevi'nin Türkistan’da oynadığı rolü, Türkiye'de· Hacı Bektaş Veli'nin oynadığını rolü gösterir. Babagan olarak bilinen Şehir aleviliğinin, daha fazla tasavvuf yüklü olduğunu, Dedeganlar kolu'nun ise tasavvuf itibariyle daha zayıf olduğunu belirtmektedir. Bu arada Zaza Alevilerinin; Hacı Bektaş Veli'ye itibar etmeleri, Zaza kimliğinin farklılığı üzerinde duran aydınlarca "engel" olarak görülür. Nitekim Pir Sultan Aptal'ın Sufistik yorumu da Zaza. milliyetçilerince çok farklı yapılır. Onlar Tunceli Aleviliğini Zaza milliyeti ile özleştirmektedirler. Alevi Zazaların okudukları bütün Gülbank ve Nefeslerin Türkçe oluşunda Anadolu Halk Sufizmin de yüzlerce yılda oluşan kültürel özümlenmeden de rahatsızlık duyarlar.